Kerem Uzel beschrijft in de Volkskrant van 25-11-2024 de nieuwste ontwikkelingen over eerwraak in islamitische landen. Het heet “Eerwraak is niet verdwenen in Turkije, maar de term wel: ‘Het kan mannen een rechtvaardiging geven voor moord’”. Een heldere en pijnlijke uiteenzetting, waarin het woord femicide wordt gehanteerd. Als het vrouw zijn, hier de motivatie voor het doden van een vrouw of meisje is, dan gaat het mij als eergedragswetenschapper te ver. Ik ga echter wel mee als het gezien wordt als een vorm van huiselijk geweld of eerwraak. Ongelukkig leggen de Turkse vrouwenorganisaties de term eerwraak in de ban en spreken eerder over femicide. Zij vinden dat er geen sprake is van ‘eerwraak’. Niet omdat het geweld tegen vrouwen in het land niet langer voorkomt, integendeel, maar omdat de vrouwenbeweging bezwaar heeft tegen de term. Het woord zou daders rechtvaardigen, ten koste van slachtoffers. Eerwraak wordt gebruikt om de dader te beschermen (verdedigen) en de vrouw de schuld te geven, alsof ze de eer van de familie zou hebben geschonden. Kijken we naar de uitkomsten, dan is het niet relevant wie of wat de oorzaak is van eerwraak, omdat de scheve islamitische wetgeving (de Sharia) nog altijd de interpretatie bepaalt. In Nederland wordt femicide gezien als een vorm van eerwraak, maar zoals prof. dr. Jansen dat zegt en bevestigd wordt in de wetenschappelijke publicatie EER: “hoeft eerwraak niet altijd te resulteren in moord”. Bovendien belicht het woord femicide niet de aard van het probleem, terwijl dat bij het woord eerwraak wel het geval is. Het is zeker niet zo dat vrouwen of meisjes gedood worden op basis van hun sekse. In sommige islamitische/ Hindoe gezinnen is de verstandhouding van partners niet vijandig, het kan zelfs heel mooi zijn. Het is een feit dat de vrouw nog steeds een ondergewaardeerde rol in het huishouden heeft. Dat terzijde, in dit stuk reageer ik op de achtergrond liggende gedachte en de ernst van het begrip eerwraak/ moord in gezinnen waar het fout gaat. Het is niet nieuw dat de bevoorrechte positie van de man in sommige landen te ver doorschiet. Het besef dat er dagelijks een vrouw sterft als gevolg van eermoord geeft me de vrijheid het woord eer onder de loep te nemen.
De man als de hoeksteen van de samenleving
Moet ik de oorzaak van eerwraak toeschrijven aan de man met zijn toebedeelde rol als hoeksteen van de patriarchale samenleving? Indirect zeker. De man is, in het patriarchaat, een product van deze levensstijl. Het geeft de man, zowel in de islam als in het Hindoeïsme, het vertrouwen en de macht over seksualiteit en arbeid. In zijn rol als onderhouder, die vooral bestaat uit het financieel onderhouden van het gezin, maakt iedereen zich afhankelijk van hem als eerbiediger. In deze hoedanigheid wordt zijn positie ook als seksueel onderhouder nog machtiger. De logische conclusie is, dat seksualiteit gekoppeld wordt aan de eer van de man. Wanneer de eer van de familie geschonden wordt, is dat indirect ook zijn eer. Dit geeft hem de juridische vrijheid om naar eigen inzicht te handelen bij het redden en voorkomen van eerschande in het gezin.
Geen leven voor een man zonder vrouw
In het patriarchaat krijgt de man alle aandacht die hij nodig heeft, van geboorte tot volwassenheid. De man wordt verzorgd door zijn moeder, zussen en later door zijn vrouw en dochters die voor hem zorgen, wassen en koken. Net als vader ontwikkelen de zonen hun rol als gezagsdrager en eerbeschermer van de familie. Bij onwenselijk eerschendend gedrag mag hij straffen en berispen. De ervaring leert dat jongens gemakkelijk kunnen uitschieten in hun machtsrol. Te denken valt aan broer en zus incest. In dergelijke gevallen is het de plicht van de familie de eerschande te beschermen door de dader vrij te spreken. Voor het behoud van de familie-eer kijken moeders vaak weg. Incest aanpakken komt voor ouders beter uit, als zij hun dochters tot meervoudig slachtoffers maken. Opbotsen tegen daders, wiens eer zij ook moet beschermen, is niet handelbaar. Dit neemt ergere vormen aan in herkomstlanden, zoals Kerem Uzel beschrijft in Jordanië, waar het gezin samenwerkte met de familie om een ongehoorzame dochter uit de weg te ruimen, teneinde de familie-eer te redden. Overgeleverd aan de haaien is het slachtoffer bij ‘eerwraakmoord’; waar de daders worden gesteund door rechters en overgaan tot vrijspraak of strafvermindering.
Geen eer zonder een vrouw
De inkt in mijn pen beschrijft de tegenstrijdigheid van het patriarchaat, waarin de vrouwen/ meisjes de dragers en beschermers zijn van de eer. Het is dubbel: haar eigen eer is ook de eer van haar vader, haar man, broer, opa of andere mannelijke familieleden. Als drager is zij de enige die, bij het overschrijden van de eerbaarheid, de eer van de eerschenders kan redden. Zij is de enige die ze kan vrijwaren van hun eerschade. In tegenstelling tot het herkomstland, bevinden mishandelde/ misbruikte vrouwen en meisjes zich in Nederland als eerbeschermer van de daders, in een machtige sleutelpositie. Zij is de enige die ervoor kan zorgen dat de daders hun eervolle positie in het gezin/ familie kunnen behouden. Een andere tegenstrijdigheid is, dat vrouwen/ meisjes de daders, ongeacht hun wangedrag, altijd moeten eerbiedigen en beschermen, pas dan is zij vrouw waardig. Een vrouw die de vuile was buiten hangt of haar man verraadt, wordt in de gemeenschap veroordeeld. Zij bepalen wie je bent, en dat is waar je thuishoort. De ogen en opvattingen van de familie/ gemeenschap beoordelen jou als vrouw en niet als wie je werkelijk bent.
Echtscheiding als oorzaak van eerwraakmoord
Mannen mogen scheiden, maar vrouwen niet, zij moeten trouwen voor hun leven. Wanneer migrantenvrouwen weglopen of hun partner confronteren met een scheiding, slaan de stoppen door. Evenals in de herkomstlanden is dit een groot probleem dat, vaak resulteert in erge eerwraak handelingen. In Nederland is het voordeel dat de vrouwen meezeilen met de vrouwenemancipatie in de rug: zij krijgen de vrijheid om te scheiden met behoud van hun gezin. Dat is veelal het gevolg van ernstige incidenten, daarom zijn ze angstig voor de man die in één oogopslag alles kwijtraakt: zijn gezin, vrouw, huishouding, verzorging en onderhoud. De omgekeerde filosofie is dat juist vrouwen in islamitische landen alles kwijtraken bij het scheiden. Deze vrouwen ondergaan meestal hun leed omdat ze geen afstand willen doen van hun kinderen, vooral voor hun dochters.
Eerschending leidt tot wraken
Het grootste probleem voor mannen is de angst voor verlies van hun eer na de scheiding. Ze beschouwen zichzelf als verliezers, geen sterke mannen die hun gezin overeind konden houden. Dat is de grootste schande. Het verliezen van de strijd bij een scheiding is een verlies van waardigheid, bekennen en erkennen dat vrouwen ook een stem hebben en zelfstandig in staat zijn zichzelf en het gezin te onderhouden, maakt hen ongelukkig. Zij blijven eerloos achter omdat de vrouw en meisjes in het gezin hun eer zijn. De scheiding wordt meestal beschouwd als verraad, ondankbaar, een ongepaste handeling die afgestraft moet worden, en dat voedt de eerwraak. Als je de eer van de man schendt, mag hij wraken als eerbeschermer in het thuisland. In Nederland dienen daders zicht te houden aan Nederlandse wetgeving en niet de islamitische. Hun handelingen die afgestraft worden roept ergernis op, niet zelden slaat mishandeling om in eermoord. De schade die het wraken aanricht, is in deze hoedanigheid geen femicide maar eerwraak. Pas nadat de man de eerwraak heeft gepleegd, is zijn woede bekoeld. Lees bijvoorbeeld het volgende voorval “Moord zuivert zijn eer” op www.bureaueer.nl.